Leczenie zaburzeń skroniowo-żuchwowych

Zaburzenia skroniowo - żuchwowe to grupa schorzeń obejmujących staw skroniowo - żuchwowy, mięśnie żucia i inne struktury przyległe. Do najczęstszych objawów tych schorzeń należą:

• ból zlokalizowany w obrębie stawów skroniowo - żuchwowych,
• ból w obrębie mięśni żucia,
• ograniczenie ruchów żuchwy lub zbaczanie podczas jej odwodzenia,
• dźwięki powstające podczas ruchów żuchwy, takie jak trzaski i trzeszczenia.

Jak zbudowany jest staw skroniowo-żuchwowy?

Żuchwa jest kością czaszki, która nie jest ściśle połączona za pomocą szwów z pozostałym szkieletem głowy, ale współtworzy struktury, które umożliwiają wykonywanie ruchów niezbędnych podczas mówienia, jedzenia i oddychania. Są to dwa stawy skroniowo - żuchwowe, których działanie jest ściśle ze sobą sprzężone. Leżą one ku przodowi od otworu słuchowego zewnętrznego, a zbudowane są z powierzchni stawowej głowy żuchwy (główka stawowa),  oraz dołu żuchwowego kości skroniowej, w którym wyróżniamy dołek i guzek stawowy (panewka stawowa). Są to podstawowe struktury kostne, jednak prawidłowe działanie stawu jest możliwe dzięki obecności następujących elementów zbudowanej z tkanki łącznej:

• krążek stawowy - dzieli on jamę stawową na dwa piętra, w których odbywają się specyficzne ruchy głowy żuchwy, od jego położenia zależy w dużej mierze prawidłowa czynność w stawie,
• więzadła - jest to grupa włóknistych struktur, których zadaniem jest wzmacnianie całej konstrukcji stawu oraz ograniczanie na odpowiednim poziomie wolnych ruchów żuchwy.

Funkcje żuchwy to wszelkie ruchy, jakie mogą się pojawić w stawach, wyzwalane poprzez działanie mięśni żucia:

• odwodzenie (czyli opuszczanie) oraz przywodzenie (czyli podnoszenie) żuchwy,
• wysuwanie i cofanie,
• ruchy boczne - stanowią zsynchronizowane połączenie powyższych ruchów.

Mięśnie, które umożliwiają wykonywanie tych ruchów to mięśnie żucia. Do grupy tej zaliczamy:

• mięśnie żwacze,
• mięśnie skroniowe,
• mięśnie skrzydłowe przyśrodkowe,
• mięśnie skrzydłowe boczne górne i dolne.

Należy mieć świadomość, że opisywany układ kostno - mięśniowy znajduje się pod ścisłą kontrolą układu nerwowego. Istnieje szereg receptorów oraz włókien zstępujących, których rolą jest odruchowe utrzymywanie żuchwy w położeniu spoczynkowym, reagowanie na szkodliwe bodźce, wykonywanie zamierzonych i świadomych ruchów. Jest to skomplikowany system wzajemnych zależności, w których uszkodzenie jednego elementu wpływa na cały układ.

Dlaczego występują u mnie zaburzenia skroniowo-żuchwowe?

Pochodzenie opisywanych zaburzeń stanowi od dziesiątek lat problem badawczy, który wciąż pozostaje nierozwiązany. Na przestrzeni niemal całego wieku stawiano szereg hipotez, wyjaśniających ich etiologię. Wymienić tu można wpływa budowy stawu, zaburzoną funkcję mięśni, nieprawidłową okluzję, czy czynniki psychiczne. Żadna z tych teorii nie ma pełnego potwierdzenia i głównym wnioskiem z tego wynikającym jest fakt, że zaburzenia skroniowo - żuchwowe to problem o złożonej naturze, który musi być rozpatrywany wieloczynnikowo.

Jak wygląda proces diagnozowania schorzenia?

W celu wdrożenia odpowiedniego leczenia, należy przeprowadzić szczegółowe badanie, którego celem jest ustalenie właściwego rozpoznania danego zaburzenia. Po przeprowadzonym wywiadzie i badaniu czynnościowym, uzupełnionym niekiedy o badanie obrazowe, lekarz stawia rozpoznanie dotyczące trzech głównych grup zaburzeń:

1. bóle mięśni i stawów skroniowo-żuchwowych;
2. wewnętrzne zaburzenia w stawie (najczęściej przemieszczenia krążka stawowego);
3. zmiany zwyrodnieniowe w stawie.

Każda z tych trzech głównych grup charakteryzuje się innym podejściem terapeutycznym, a także wśród nich istnieją specyficzne choroby, które wymagają konkretnych działań.

Na czym polega postępowanie lecznicze?

W pewnym uproszczeniu leczenie zaburzeń skroniowo - żuchwowych obejmuje kolejne podstawowe kroki:

1. Eliminacja bólu - jest to niezwykle ważny etap leczenia, ponieważ ból to najczęstsza przyczyna zgłoszenia się pacjenta do specjalisty w dziedzinie zaburzeń skroniowo - żuchwowych. W zależności od przyczyny działanie to może obejmować rozluźnienie mięśni, farmakoterapię oraz stosowanie szyn zgryzowych.
2. Kolejny etap to próba eliminacji pierwotnej przyczyny zaburzeń. W zależności od etiologii zaburzenia u danego pacjenta, czynnikami wywołującymi mogą być:

• nieprawidłowości w zwarciu, czyli kontakcie zębów przeciwstawnych -statycznym i podczas ruchu. W takim przypadku lekarz dokładnie analizuje zastane warunki w jamie ustnej i ustala plan leczenia obejmujący korekty ortodontyczne lub protetyczne w celu uzyskania optymalnej okluzji,
• nieprawidłowa czynność mięśni - w takim przypadku lekarz wykonuje aparat rozluźniający mięśnie, czyli szynę stabilizacyjną oraz zaleca pacjentowi szereg działań i ćwiczeń, których celem jest rozluźnienie i optymalizacja pracy mięśni żucia.
• zaburzone położenie żuchwy w stosunku do szczęki - jest to problem, który wymaga podejścia wieloetapowego. Pierwszym krokiem jest ustalenie właściwego ustawienia żuchwy, umożliwiającego synchroniczną pracę w stawach skroniowo - żuchwowych, a drugim  utrwalenie go poprzez odtworzenie prawidłowej okluzji. W pierwszym etapie mogą zostać zastosowane szyny repozycyjne, czyli aparaty, odwracalnie zmieniające położenie żuchwy, natomiast drugi etap realizowany jest poprzez dokładnie zaplanowane leczenie ortodontyczne, protetyczne lub skojarzone.  
• czynnik psychiczny - ze względu na wysokie tempo życia, w dzisiejszych czasach to  stres jest głównym czynnikiem sprzyjającym  rozwojowi zaburzeń skroniowo-żuchwowych. Wysokie napięcie emocjonalne sprzyja zwiększonemu napięciu mięśni żucia, które trwając w tym stanie dają dolegliwości bólowe. Długie utrzymywanie się bólu może prowadzić do powstania zjawiska tzw. bólu przeniesionego (odczuwanego w innym miejscu niż źródło bólu) oraz zwrotnie do pogorszenia się stanu psychicznego pacjenta (ból chroniczny, przewlekły). Ból ten może ograniczać pacjenta w wykonywaniu codziennych czynności domowych, pracy i kontaktach z otoczeniem. Wówczas, oprócz dobrej opieki stomatologicznej potrzebne jest wsparcie psychologiczno-psychiatryczne a czasem współpraca z poradnią bólu przewlekłego. Dlatego też ważna jest szybka eliminacja dolegliwości bólowych (pierwszy etap leczenia) tak, by uniknąć przejścia choroby w postać przewlekłą (chronifikacja bólu).