Czym są zaburzenia pracy stawów skroniowo-żuchwowych i jak je leczyć?

Dr n. med. lek. dent. Piotr Jurkowski
Ból w obrębie twarzy, charakterystyczne dźwięki przy otwieraniu lub zamykaniu jamy ustnej czy blokowanie się żuchwy to typowe objawy mogące świadczyć o zaburzeniach pracy stawów skroniowo-żuchwowych (TMD). Nie zawsze wymagają one leczenia stomatologicznego.

Doktorze, przeskakuje mi szczęka!
Do mojego gabinetu często trafiają pacjenci, którzy skarżą się na różnego rodzaju dolegliwości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych. Są to zarówno bóle (np. skroni, okolic ucha), jak i bezbolesne, ale uciążliwe trzaski czy inne dźwięki powstające podczas ruchów żuchwy. Może to być również blokowanie się żuchwy przy otwieraniu lub próbie zamknięcia jamy ustnej. Aby lepiej zrozumieć tło i przyczyny tych nieprawidłowości, zacznę od kilku słów na temat fizjologii.

Szczęka, żuchwa, staw
Pacjenci często nie rozróżniają kości narządu żucia nazywając je szczęką górną i szczęką dolną. Tymczasem w ujęciu anatomicznym mamy do czynienia ze szczęką i żuchwą. Szczęka to dwie zrośnięte ze sobą kości czaszki, które ograniczają od dołu otwory oczodołowe, tworzą wyrostki zębodołowe i większą część podniebienia. Szczęka jest w zasadzie nieruchoma. Żuchwa jest pojedynczą kością, która umożliwia otwieranie i zamykanie ust, co jest niezbędne podczas żucia pokarmów i mówienia. Jest ona położona w dolnej części czaszki i łączy się z kością skroniową za pomocą stawu skroniowo-żuchwowego, który zapewnia jej ruchomość. Żuchwę ze szczęką łączy natomiast tzw. staw zębowo-zębowy, czyli po prostu kontaktujące się sobą przeciwstawne zęby. Staw skroniowo-żuchwowy jest jednym z najbardziej skomplikowanych stawów w organizmie człowieka. Jego prawidłowe działanie jest możliwe przede wszystkim dzięki obecności krążka stawowego, więzadeł oraz licznych mięśni. Wszystkie wspomniane elementy wraz z zębami, przyzębiem (dziąsłami), zębodołami, nerwami i innymi częściami twarzoczaszki nazywamy układem stomatognatycznym. Jako całość stanowi on niezwykle skomplikowany system wzajemnych zależności, w którym uszkodzenie jednego elementu wpływa na pracę całości.

TMD – zaburzenia skroniowo-żuchwowe
Zaburzenia skroniowo-żuchwowe (TMD -  temporomandibular disorders) to powikłania obejmujące mięśnie żucia, stawy skroniowo- żuchwowe i powiązane z nimi struktury. Mogą one mieć bardzo wiele przyczyn. Aby postawić diagnozę konieczny jest wywiad, badanie czynnościowe, a często również inne badania diagnostyczne (zdjęcia rtg, kondylografia). Pochodzenie opisywanych zaburzeń stanowi od dziesiątek lat problem badawczy, który wciąż pozostaje nierozwiązany. Przyczyną TMD bywa nieprawidłowa praca mięśni, budowa stawu, nieprawidłowości w zwarciu zębów (tzw. choroba okluzyjna), czynniki psychiczne, a nawet nieprawidłowa postawa ciała. Żadna z tych przyczyn nie wywołuje zwykle dysfunkcji samodzielnie i dlatego zaburzenia skroniowo - żuchwowe muszą być traktowane jako problem o złożonej naturze, który musi być rozpatrywany wieloczynnikowo. Niska świadomość społeczna w zakresie TMD prowadzi niekiedy do permanentnych dysfunkcji życiowych takich jak częste bóle głowy i twarzy, które pacjenci tłumaczą innymi powodami, boleśnie napięte mięśnie twarzy i szyi, szumy w uszach, zaburzenia słuchu, chroniczne zmęczenie, trudności w jedzeniu.

Na czym polega leczenie zaburzeń skroniowo-żuchwowych?
W pewnym uproszczeniu leczenie zaburzeń skroniowo - żuchwowych obejmuje w pierwszej kolejności eliminację lub przynajmniej zmniejszenie dolegliwości bólowych. Mogą to być ćwiczenia rozluźniające mięśnie, farmakoterapia, stosowanie różnego rodzaju szyn zgryzowych, artrocenteza lub artroskopia, a następnie próbę eliminacji pierwotnej przyczyny zaburzeń. W wielu przypadkach zasadna jest praca z fizjoterapeutą stomatologicznym i wykonywanie odpowiednich ćwiczeń, np. wzmacniających więzadła lub rozluźniających mięśnie. W sytuacji kiedy mamy do czynienia z nieprawidłową okluzją, zasadne może być leczenie ortodontyczne, protetyczne lub skojarzone. Z mojej wieloletniej praktyki lekarskiej wynika, że wielu pacjentów w zasadzie nie wymaga żadnego leczenia stomatologicznego, gdyż ich problemy wynikają budowy anatomicznej stawów lub uwarunkowań genetycznych (np. nadwichnięcie stawów). Mając na uwadze wieloaspektowość problemu TMD, kluczową rolę w leczeniu odgrywa prawidłowa diagnostyka, co niestety stwarza pewne problemy. Temat ten przybliży w kolejnym artykule lek. dent. Daniel Surowiecki.