Leczenie ortodontyczne - prostowanie zębów zacznij od znalezienia przyczyny

Dr n. med. Piotr Jurkowski
Lek. dent. Aleksandra Wawrzeńczyk

Zrozumienie zależności i mechanizmów zachodzących w narządzie żucia to według japońsko-wiedeńskiej szkoły stomatologii podstawowy warunek prawidłowego leczenia ortodontycznego. Czym różni się to podejście od tradycyjnej ortodoncji?

Leczenie przyczyn, a nie tylko skutków choroby jest oczywistym warunkiem każdej skutecznej terapii. W tradycyjnej medycynie wschodniej od tysięcy lat podstawową zasadą jest podejście do człowieka jako całości, w której niedomaganie jednego organu zawsze rzutuje na inny. Ta filozofia bliska jest japońsko-wiedeńskiej (ortognatycznej) szkole ortodoncji profesorów Sato i Slavicka.

Zęby to część rozbudowanego mechanizmu
Układ stomatognatyczny człowieka, w skład którego wchodzą m.in. zęby, stawy skroniowo-żuchwowe, mięśnie, kości twarzoczaszki czy nerwy, to skomplikowana struktura współodpowiedzialna m.in. za żucie i połykanie pokarmów, artykulację dźwięków czy oddychanie. Zwracając się do lekarza ortodonty z prośbą o wyprostowanie krzywych zębów powinniśmy mieć zatem na uwadze, że nasz problem ma szerszy kontekst i przyczynę, którą należy zidentyfikować i wyleczyć w pierwszej kolejności.

Ortognatyczna szkoła ortodoncji wyrasta z dorobku naukowego japońskiego ortodonty prof. Sadao Sato oraz prac austriackiego stomatologa protetyka prof. Rudolf Slavicka.  To nowoczesna, interdyscyplinarna teoria stomatologii, której podstawowym założeniem jest odejście od myślenia o ortodoncji w kategoriach mechanicznych i traktowanie zębów jako elementu większego systemu funkcjonalnego odpowiedzialnego m.in. za mówienie, połykanie czy wyrażanie emocji. Według tej filozofii ortodonta musi traktować swoje zadanie interdyscyplinarnie i rozpatrywać je w kontekście uwarunkowań neurologicznych, otolaryngologicznych czy nawet ortopedycznych, zaś wszelkie podejmowane przez niego działania muszą być poprzedzone precyzyjnymi badaniami diagnostycznymi. Tylko wówczas możliwe będzie osiągnięcie pozytywnych, a więc również trwałych wyników leczenia.

Kluczem do skutecznej terapii w szkole japońsko-austriackiej jest znajomość okluzji. To ona pozwala uniknąć większości powikłań. Przyczyny powstawania wad zgryzu rozpoznawane są  w zaburzeniach rozwoju szczęki i żuchwy głównie w wymiarze pionowym (wertykalnym) i wynikają w dużej mierze z nieprawidłowej płaszczyzny okluzji. Zdaniem profesora Sato kluczem do osiągnięcia sukcesu jest kontrolowanie nachylenia płaszczyzny zwarcia górnych i dolnych zębów (tzw. płaszczyzny okluzyjnej) mające na celu uzyskanie optymalnych relacji między szczęką a żuchwą co finalnie prowadzi do prawidłowego zaguzkowania zębów, które zapewni bezbólową pracę mięśni i stawów skroniowo żuchwowych w prawidłowych zakresach ruchów.

Planowanie leczenia opiera się tu zawsze o analizę cefalometryczną oraz kondylograficzną. Podstawową metodą jest kontrola płaszczyzny okluzyjnej. Duże znaczenie ma eliminacja stłoczeń zębów w tylnym odcinku szczęki i żuchwy wynikających najczęściej z obecności zatrzymanych „ósemek". Jeśli w czasie leczenia ortodonta zleci ekstrakcję „ósemek” lub w niektórych przypadkach „siódemek” i rozładuje w ten sposób stłoczenia w odcinkach tylnych oraz  wykorzysta możliwość zmiany wysokości i kąta nachylenia płaszczyzny zwarcia zębów (tzw. okluzji), to często wystarczy, aby leczenie zakończyło się sukcesem. Głównym narzędziem jest tu technika drutu doginanego (MEAW) umożliwiająca kontrolę płaszczyzny okluzyjnej w trzech wymiarach, ale stosowane są także inne druty ortodontyczne klasy premium, np. GUMMETAL® - nowy stop beta tytanu wykazujący doskonałe właściwości gumy.

Zabiegi chirurgii ortognatycznej w szkole japońsko-wiedeńskiej zarezerwowane są właściwie tylko dla pacjentów z wadami szkieletowymi o bardzo dużym nasileniu. W niektórych przypadkach nie ma również konieczności stosowania retencji, czyli mechanicznego utrzymania efektów leczenia za pomocą różnego rodzaju aparatów wyjmowanych, nakładek czy drutów na stale przymocowanych do zębów. Dla pacjenta stanowi to dodatkową korzyść. Według profesora Sato najlepszym retainerem jest eliminacja przyczyn wady zgryzu oraz naturalna i prawidłowa okluzja, czyli kontakt między górnymi i dolnymi zębami.

 Klasyczna ortodoncja – ząb w centrum uwagi
W klasycznej ortodoncji cel leczenia wydaje się być podobny jak w szkole japońskiej, ale jest osiągany innymi metodami i przy stosowaniu innych założeń. Podstawowym z nich jest to, aby żuchwa znajdowała się w pozycji dotylnej (w tzw. relacji centralnej) bez pozycjonowania jej w przestrzeni. Przyczyny powstawania wad zgryzu przypisuje się zaburzeniom rozwoju szczęki i żuchwy głównie w wymiarze poziomym,  a w celu rozładowania stłoczeń dość powszechnie usuwane są zęby przedtrzonowe. Stłoczenia w odcinkach tylnych szczęk pozostają często nierozładowane. Nie stosuje się zmiany wysokości zwarcia oraz zmiany przestrzennej pozycji żuchwy w celu poprawy szkieletowych wad zgryzu. W czasie planowania leczenia ortodontycznego bardzo rzadko korzysta się z diagnostyki kondylograficznej.

Jeśli chodzi o metody leczenia, wykorzystywana jest jedynie kompensacja zębowo-wyrostkowa polegająca na przesuwaniu i zmianie kąta nachylenia zębów za pomocą aparatów stałych lub ruchomych. W ten sposób można uszeregować nieprawidłowo przemieszczone czy nachylone zęby, lecz bez zmiany klasy szkieletowej pacjenta. W praktyce może to oznaczać brak poprawy rysów twarzy, pozostawienie wielu zaburzeń wewnątrzstawowych, a czasem nieuzyskanie dobrych kontaktów zwarciowych w pierwszej klasie szkieletowej. Dlatego też w przypadku niewielkich i średnio nasilonych szkieletowych wad zgryzu następstwem klasycznej ortodoncji jest często konieczność zachowawczej lub protetycznej rekonstrukcji zwarcia w obrębie wszystkich zębów, a także konieczność retencji, czyli mechanicznego utrzymania efektów leczenia. Poza tym, po zakończeniu leczenia część zaburzeń może pozostać niewyeliminowana (np. przemieszczenia krążka stawowego i trzaski). W przypadku wad o średnim i znacznym nasileniu kontynuacją leczenia ortodontycznego metodą klasyczną dość często są zabiegi chirurgii ortognatycznej. 

 Od czego zacząć?
Najlepszą drogą prowadzącą do rozpoczęcia odpowiedniego leczenia ortodontycznego jest umówienie się do lekarza protetyka w celu oceny funkcjonowania całego układu stomatognatycznego. Na konsultacji oceni on wstępnie warunki zgryzowe, rysy twarzy, estetykę uzębienia, mowę pacjenta i zbierze wywiad dotyczący efektywności żucia pokarmów. W przypadku stwierdzenia zaburzeń funkcjonowania mięśni i stawów skroniowo-żuchwowych pacjent zostanie skierowany na dalsze badania diagnostyczne. Są jednak sytuacje w których wskazane będzie jedynie tradycyjne leczenie ortodontyczne bez konieczności wdrażania postępowania interdyscyplinarnego. Podstawowym warunkiem jest brak zaburzeń skroniowo-żuchwowych (brak dolegliwości mięśniowych i stawowych) i prawidłowe przestrzenne położenie żuchwy względem czaszki. Uzębienie musi być zdrowe i nie wykazywać cech patologicznego starcia. Ostatnim warunkiem jest uzyskanie perfekcyjnej okluzji w trakcie leczenia ortodontycznego. Sytuacja taka ma zwykle miejsce u młodych zdrowych pacjentów ze zdrowym uzębieniem leczonych przez dobrego lekarza ortodontę.