Protezy zębowe: Co wybrać w przypadku utraty wszystkich lub większości zębów?

Zarówno bezzębie, jak i brak kilkunastu czy nawet kilku zębów, jest sporym problemem – zaburza funkcje gryzienia i żucia pokarmów, funkcje mowy, a także estetykę uśmiechu. Jakie rozwiązania w przypadku całkowitego lub częściowego braku zębów oferuje dziś stomatologia i które z protez są najlepsze?

Odbudowa uzębienia w przypadku bezzębia lub utraty kilkunastu zębów to temat rzeka, dlatego omówię go w dwóch kolejnych artykułach. W pierwszym skupię się na najbardziej popularnych, choć niedoskonałych protezach ruchomych, zaś w drugim przybliżę temat odbudowy zębów za pomocą protez stałych w postaci mostów na implantach.

Dlaczego tracimy zęby?
Zęby można tracić w wyniku choroby, wypadku, niewłaściwej higieny jamy ustnej czy zaniedbań w opiece dentystycznej.  Według badań Eurobarometru, ponad 40% Polaków w wieku 65-74 lata nie ma własnych zębów, co jest jednym z najgorszych wyników wśród krajów rozwiniętych. Zarówno bezzębie, jak i brak kilkunastu czy nawet kilku zębów, jest sporym problemem w kontekście funkcji gryzienia i żucia pokarmów, funkcji mowy, a także estetyki uśmiechu. Kiedy tracimy zęby, przestajemy się uśmiechać, twarz „opada”, a jej rysy się zmieniają. Brak zębów może obniżać samoocenę, wywoływać poczucie wstydu i potęgować wycofanie z życia towarzyskiego. Odpowiednio dobrana proteza przywróci nie tylko zdolność żucia i możliwość wyraźnego artykułowania głosek, ale również atrakcyjny wygląd i pewność siebie.
W zależności od tego, czy mamy do czynienia z utratą wszystkich zębów (tzw. bezzębie) czy też kilku (-nastu) mamy do wyboru szereg różnych rozwiązań. Wszystkie one są rodzajem protezy, czyli sztucznym uzupełnieniem brakującej części narządu – w tym wypadku zębów.

Rodzaje protez ruchomych
Najbardziej powszechnym rozwiązaniem problemu bezzębia są protezy ruchome, czyli wyjmowane (pacjent wyjmuje taką protezę z ust na noc). Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje protez ruchomych:

• protezy osiadające całkowite i częściowe
• protezy nakładowe (typu overdenture)
• protezy szkieletowe

Dobór protezy zależy od tego, czy mamy do czynienia z bezzębiem zupełnym czy utratą części zębów oraz od preferencji pacjenta, w tym możliwości budżetowych.

Protezy osiadające
Protezy osiadające składają się z płytki akrylowej oraz sztucznych koron zębów. Mogą występować w różnych wariantach: proteza częściowa osiadająca ma zastosowanie w przypadku braku kilku lub kilkunastu zębów, zaś proteza całkowita uzupełnia brak wszystkich zębów (tzw. bezzębie).
Protezy osiadające całkowite w jamie ustnej opierają się o błony śluzowe przedsionka i podniebienia  i utrzymują się na podłożu dzięki siłom retencji oraz stabilizacji. Dodatkowo pacjenci stosują czasem wspomagająco specjalne kleje do protez. Protezy osiadające częściowe mocowane są za pomocą specjalnych metalowych klamer przyczepianych do zębów.
Protezy osiadające są niezłym sposobem odtworzenia efektu estetycznego, a także funkcji żucia, lecz posiadają istotne wady - pacjenci mogą nie radzić sobie z gryzieniem twardych pokarmów, zwracają też uwagę, że proteza nie zawsze utrzymuje się w należytej pozycji. Protezy częściowe mogą przyspieszać utratę reszty zębów, zwłaszcza tych, na których znajdują się metalowe klamry mocujące.
Protezy osiadające są, z pewnymi ograniczeniami, refundowane przez NFZ.

Protezy nakładowe typu overdenture
Protezy nakładowe typu overdenture to również protezy wyjmowane, ale ich konstrukcja opiera się na dodatkowym mocowaniu na implantach lub rzadziej -korzeniach resztkowego uzębienia. Należą one do najbardziej zaawansowanych i precyzyjnych ruchomych uzupełnień protetycznych.
Proteza utrzymuje się na miejscu dzięki systemowi zatrzasków (najczęściej kulkowych). Aby zamocować taką protezę na implantach, potrzebujemy wszczepić minimum dwa implanty w żuchwie (dolny łuk), zaś w szczęce (górny łuk) są to zwykle cztery implanty. Taka proteza jest znacznie stabilniejsza i ma silniejsze połączenie z podłożem niż proteza osiadająca. Protezy typu overdenture są droższe i nie są refundowane.

Protezy szkieletowe
Protezy szkieletowe to rozwiązanie możliwe jedynie u pacjentów, którzy nie stracili wszystkich zębów (lub ich korzeni), a ich położenie umożliwia zamocowanie na nich protezy.  
Protezy szkieletowe wykonuje się przy takich brakach zębowych, które są zbyt rozległe na uzupełnienie mostem. Składają się one z części metalowej (szkieletu) przytwierdzanej do zębów oraz akrylowych, estetycznych elementów zastępujących fragmenty dziąsła i utracone zęby. Klamry mocujące są odlewane indywidualnie dla każdego pacjenta. Konstrukcja takiej protezy w dużej mierze opiera się na zębach własnych, dzięki czemu protezy szkieletowe charakteryzują się względnie dobrą stabilizacją na podłożu, umożliwiając żucie pokarmów, mowę i śmiech bez obaw o „wypadnięcie zębów”. Protezy szkieletowe nie są refundowane.

Jaką protezę wybrać?
Kluczową kwestią przy wyborze protezy jest jej stabilność. Rozpatrując protezy ruchome, najbardziej stabilnym rozwiązaniem jest proteza nakładowa, a w przypadku posiadania części zębów, również szkieletowa. Wiele zależy jednak od tego, ile zębów zostało pacjentowi i jaki mają one układ.
Wszystkie protezy ruchome mają wspólny mankament – muszą być wyjmowane na noc i wymagają dużej staranności, jeśli chodzi o higienę. Czas wykonania protezy wynosi ok. 2 tygodni.  
Najwięcej wad posiadają niewątpliwie protezy osiadające – są najmniej stabilne, wymagają wymiany co kilka lat, a jeśli taka proteza zostanie uszkodzona mechanicznie lub odkształciła się, np. pod wpływem wysokiej temperatury, to należy ją od razu wymienić. Najbardziej istotną wadą protez osiadających jest jednak to, że proteza tego typu nie chroni pacjenta przed zanikiem kości, a to z kolei może mieć decydujące znaczenie o możliwości przyszłego wszczepienia implantów, a więc zmiany protezy z osiadającej na nasadową lub mosty. Za najdoskonalszą wersję odbudowy protetycznej zębów przy ich całkowitym lub znaczącym braku uznaje się protezę stałą w formie mostów montowanych na implantach, o czym napiszę w kolejnym artykule.

Pamiętajmy, że od właściwego doboru protezy w dużej mierze zależy komfort codziennego (obecnego i przyszłego) życia, dlatego warto decyzję o jej rodzaju poprzedzić szczegółową analizą i konsultacją z lekarzem stomatologiem, najlepiej protetykiem stomatologicznym.